Autor: Andrzej Skrobiszewski
Rolnictwo wertykalne to wytwarzanie żywności na powierzchniach nachylonych w pionie. Zamiast uprawiać warzywa i inną żywność na jednym poziomie, na przykład na polu lub szklarni, ta metoda wytwarza żywność w pionowo ułożonych warstwach, zwykle zintegrowanych z innymi konstrukcjami, takimi jak drapacz chmur, kontener transportowy lub magazyn o zmienionym przeznaczeniu.
Niektóre z farm pionowych, wykorzystując technologię rolnictwa kontrolowanego (Using Controlled Environment Agriculture – CEA), są w stanie wytworzyć żywność w pomieszczeniach zamkniętych, dzięki sztucznej kontroli temperatury, światła, wilgotności i gazów. Pod tymi względami rolnictwo wertykalne jest podobne do szklarni, w których metalowe reflektory i sztuczne oświetlenie wzmacniają naturalne światło słoneczne. Podstawowym celem rolnictwa wertykalnego jest jednak maksymalizacja plonów jak najmniejszej, ograniczonej przestrzeni.
W Azji, farmy wertykalne funkcjonują jako „fabryki roślin”, taka nazwa pozostaje rzadkością w krajach europejskich. Popularność terminu „farma wertykalna” na starym kontynencie może być skorelowana z faktem, że konsumenci europejscy wolą termin „gospodarstwo”, „farma” niż „fabryka” przy kojarzeniu ze świeżymi produktami. Niektórzy używają terminu „rolnictwo o zerowej powierzchni” (Z-Farming) w odniesieniu do rodzajów rolnictwa miejskiego, które nie wykorzystują gruntów rolnych. Kiedy bezglebowe techniki uprawy są zintegrowane z kontrolą klimatu w budynku, stosuje się również termin „rolnictwo zintegrowane z budynkiem” (Building-integrated agriculture – BIA). Farmy wertykalne wykorzystujące drapacze chmur do intensywnej produkcji żywności w zamkniętych systemach uprawy mogą być również określane synonimem terminu „skyfarm”.
Liczba i wielkość gospodarstw wertykalnych w Europie jest obecnie nadal niewielka, ale w ostatnich latach nastąpiła ich szybka ekspansja. Następuje wzrost inwestycji wraz z równoczesną powstawaniem kolejnych start-upów. Zgodnie z globalnym trendem, ekspansja tej branży wynika z rosnącego zapotrzebowania konsumentów na świeże, zdrowe i lokalne produkty uprawiane przy ograniczonych nakładach.
Rozwój rolnictwa wertykalnego w Europie
Rosnące znaczenie wyłaniającego się przemysłu rolnictwa wertykalnego nie pozostało niezauważone wśród firm o ugruntowanej pozycji, poszukujących możliwości rozwoju. Historyczni gracze w branży rolnej rozszerzają swoją działalność na uprawę wertykalną jako strategię rozwoju rynku, identyfikując nowych użytkowników obecnych produktów. Podobnie firmy, które wcześniej były obce światu ogrodnictwa, szybko rozwijają się w sektorze rolnictwa pionowego.
Signify, nowa nazwa firmy holenderskiego producenta źródeł światła Philips Lighting, aktywnie rozwija wiedzę w sektorze rolnictwa pionowego, który nazywają „rolnictwem miejskim”. Ich ambicją jest stać się wiodącym dostawcą dla branży, której przyszły sukces w dużej mierze zależy od technologii oświetleniowych [1]. Wiele innych europejskich firm oświetleniowych zaczęło działać w sektorze rolnictwa wertykalnego, jak np. Bjb, Hortilux czy Osram [2]. W obszarze rozwiązań automatyki i klimatyzacji dla ogrodnictwa szklarniowego wiele firm dostosowało swoją technologię do upraw pionowych, m.in. Bosman Van Zaal, Cambridgehok, Certhon, Hoogendoorn, Idromeccanica Lucchini, Logiqs, Priva, Ridder [3]. Konsorcjum holenderskich firm uruchomiło Urban Farming Partners, które zbudują dużą farmę pionową w Singapurze [3].
W 2016 r. szwedzki gigant Ikea wprowadziła zestaw do uprawy pionowej do hydroponicznej uprawy ziół i zieleni liściastej za pomocą sztucznego światła. Ponadto w 2017 i 2019 roku zainwestowali w znaną amerykańską farmę pionową Aerofarms [4][5]. W 2019 roku ogłoszono powstanie nowej serii produktów do uprawy w pomieszczeniach dla gospodarstw domowych, aby zachęcić do zrównoważonego stylu życia [6].
Możliwość uprawy żywności wolnej od pestycydów i zanieczyszczeń powietrza, na małej powierzchni zdaje się być nie tylko przyszłościową inwestycją, ale też kamieniem milowym dla współczesnej produkcji żywności eko. Przepisy unijne nie pozwalają jednak na certyfikowanie wywarzanych tą metodą produktów jako ekologiczne na terenie wspólnoty.
Stanowisko Unii Europejskiej
Zgodnie z treścią art. 6 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007, rolnictwo ekologiczne opiera się na utrzymywaniu i poprawie życia w glebie i naturalnej żyzności gleby, stabilności gleby, potencjału retencyjnego gleby i jej różnorodności biologicznej, zapobieganie utraty przez glebę materii organicznej, zagęszczaniu i erozji gleby oraz zwalczanie tych zjawisk, a także odżywianie roślin głównie poprzez ekosystem gleby. Zgodnie zaś z treścią załącznika nr 2 do Rozporządzenia, ekologiczne rośliny uprawne, z wyjątkiem tych, które rosną w sposób naturalny w wodzie, są produkowane w żywej glebie lub żywej glebie zmieszanej z materiałami i produktami dozwolonymi w produkcji ekologicznej lub nimi nawożonej w powiązaniu z podglebiem i skałą macierzystą. Produkcja polegająca na uprawie roślin, które nie rosną w sposób naturalny w wodzie, z korzeniami znajdującymi się jedynie w roztworze substancji odżywczej lub w podłożu obojętnym, do którego dodawana jest substancja odżywcza, jest zabroniona.
Jansa definicja gleby jako „żywej gleby w połączeniu z podłożem i podłożem skalnym” nie pozostawia żadnego marginesu do interpretacji. Tylko uprawy uprawiane w glebie można określić jako „ekologiczne” (poza pewnymi małymi odstępstwami wprowadzonymi w celu poszanowania nawyków konsumentów do kupowania ekologicznych ziół lub roślin ozdobnych w doniczkach).
„Połączenie gleby z podłożem i podłożem skalnym” wskazuje że każda bezglebowa metoda produkcji lub też inne metody, w których gleba jest wyprowadzana z miejsca, w którym w naturalny sposób powstała z podłoża skalnego i została wykorzystywana, w dowolnej formie
pojemnika, samodzielnie lub w mieszaninie z innymi materiałami do uprawy roślin, nie mogą być certyfikowane jako ekologiczne. Specjalne odstępstwo od tej zasady, na ograniczony okres, przysługuje uprawom uprawianym na wyznaczonych zagonach w Szwecji, Finlandii i Danii, aby uwzględnić, że ta metoda produkcji jest tradycyjnie stosowana w tych krajach od wielu lat i jest powszechnie akceptowana przez miejscową ludność. Powszechna krytyka rolnictwa pionowego obejmuje wysokie koszty energii i przerywanie sezonowości produkcji.
Z powyższym stanowiskiem nie zgadza się Christine Zimmermann-Loessl prezes zarządu niemieckiego stowarzyszenia Association for Vertical Farming. „Przez wiele lat staraliśmy się wyjaśniać korzyści płynące z rolnictwa wertykalnego organom regulacyjnym w UE i innych krajach; aby pokazać, że jesteśmy sojusznikiem ruchu organicznego, a nie konkurentem czy wrogiem” – mówi Zimmermann-Loessl. „Dane pokazują, że rolnictwo wertykalne jest
czystsze i bardziej ekologiczne niż jakiekolwiek rolnictwo oparte na glebie, ale ruch ekologiczny w UE przynajmniej tego nie zaakceptował”. Zimmermann-Loessl przyznała, że pionowe farmy mogą być energochłonne, ale technologia oświetleniowa stale się poprawia, a zakłócenia sezonowe są niewielką ceną za korzyści środowiskowe, odżywcze, wolne od plonów i pestycydów, które może zapewnić uprawa wertykalna.
Andrzej Skrobiszewski jest menedżerem i ekspertem z udokumentowanymi sukcesami w realizacji projektów B+R. Posiada ponad 8-letnie doświadczenie z zakresu tworzenia i wdrażania innowacyjnych oraz rozwojowych rozwiązań. Dodatkowo swoje umiejętności w biznesie stale rozszerza w obszarze zarządzania projektami, sprawozdawczości czy raportowania. Co-founder R&D Hub Sp. z o.o, której główną częścią działalności jest realizacja projektów rozwojowych oraz innowacyjnych, jak również doradztwo w zakresie prawa żywnościowego, własności intelektualnej czy prawa nowych technologii. Spółka zajmuje się również obsługą administracyjną, tworzeniem dokumentacji projektowej czy kompleksową obsługą sprawozdawczą na rzecz klientów. Ponadto współtwórca Fundacji R&D Hub, która skupia się na dostarczeniu polskiemu społeczeństwu wiedzy na temat: innowacji, przemysłu 4.0, zero waste, gospodarki obiegu zamkniętego, rynku rolno-spożywczego i rolnictwa, społecznych i gospodarczych konsekwencji wprowadzenia modelu niemarnowania żywności.
[1] https://www.lighting.philips.com/main/products/horticulture/vertical-farming (dostęp: 19 stycznia 2022)
[2] Den Besten, J., Vertical farming development; the Dutch approach, https://www.sciencedirect.com/science/articl e/pii/B9780128139738000270?via%3Dihub (dostęp: 19 stycznia 2022)
[3] https://www.urbanfarmingpartners.com/ (dostęp: 19 stycznia 2022)
[4] Cosgrove E,. Why Did IKEA Invest in AeroFarms and What is Next For This New Agrifood Tech Investor?, https://agfundernews.com/ikea-invest-aerofarms-startups.html (dostęp: 19 stycznia 2022)
[5] Kiernan L., Ingka Group Leads $100M Series E for Vertical Farmer AeroFarms, https://www.globalaginvesting.com/ingka-group-leads-100m-series-e-vertical-farmer-aerofarms/ (dostęp: 19 stycznia 2022)
[6] Kelly T., Grow your own with innovative new IKEA indoor garden accessories, https://www.idealhome.co.uk/news/ikea-indoor-garden-228760 (dostęp: 19 stycznia 2022)
