Żywność zawsze nas otaczała, a wraz z postępem technologicznym i naukowym jest ona coraz bardziej wzbogacana za pomocą dodatków, zarówno witamin, składników mineralnych, jak i m.in. środków aromatyzujących. Swobodny przepływ bezpiecznej i zdrowej żywności to zasadniczy aspekt rynku wewnętrznego, w istotny sposób przyczyniający się do zdrowia i pomyślności obywateli oraz mający znaczny wpływ na ich interesy społeczne i gospodarcze. Aby zapewnić ochronę zdrowia ludzi, utworzono rozporządzenie obejmujące środki aromatyzujące, materiały źródłowe do ich produkcji oraz środki spożywcze zawierające środki aromatyzujące. Podobnie podlegają mu niektóre składniki żywności o właściwościach aromatyzujących dodawane do żywności przede wszystkim w celu nadania jej aromatu i przyczyniające się w znacznym stopniu do obecności w środkach spożywczych niektórych naturalnie występujących substancji niepożądanych, a także ich materiały źródłowe i środki spożywcze je zawierające[i]. Dokumentem tym jest rozporządzenie 1334/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o właściwościach aromatyzujących do użycia w oraz na środkach spożywczych.
Co określa omawiane rozporządzenie? Przede wszystkim warunki stosowania środków aromatyzujących lub składników żywności o własnościach aromatyzujących. Ustanawia ono również wspólnotowy wykaz środków aromatyzujących i materiałów źródłowych zatwierdzonych do użycia w lub na środkach spożywczych. Porusza również bardzo istotną kwestię, jaką jest etykietowanie żywności. Zasady są bardzo podobne do etykietowania żywności, jednak przede wszystkim konieczne jest zamieszczenie określenia „środek aromatyzujący” oraz adnotacje „do żywności” lub „ograniczone stosowanie w żywności”[ii]. Są to zasady odnoszące się do środków aromatyzujących nieprzeznaczonych do sprzedaży konsumentowi końcowemu sprzedawanych osobno. Co więcej, w przypadku tych substancji możliwe jest użycie w stosunku do nich określenia „naturalny”. Można to jednak zrobić wyłącznie, gdy składnik aromatyzujący zawiera tylko preparaty aromatyczne lub naturalne substancje aromatyczne[iii]. Z kolei określenia „naturalna substancja aromatyczna” lub „naturalne substancje aromatyczne” można używać wyłącznie w odniesieniu do środków aromatyzujących, w których składnik aromatyzujący zawiera tylko naturalne substancje aromatyczne[iv]. A co z samym określeniem „naturalny”? Otóż można go używać wraz z odniesieniem do środka spożywczego, kategorii środka spożywczego lub roślinnego, lub zwierzęcego źródła środka aromatyzującego wyłącznie, gdy składnik aromatyzujący otrzymano w całości lub w co najmniej 95% w/w ze wskazanego materiału źródłowego[v].
W artykule jednak skupiamy się na obowiązku nałożonym przez rozporządzenie na państwa członkowskie, czyli ustanowieniu systemów monitorowania spożycia i stosowania środków aromatyzujących z wykazu wspólnotowego oraz spożycia substancji wymienionych w załączniku III do rozporządzenia (substancje, których nie dodaje się do środków spożywczych, najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych substancji), stosując podejście oparte na ocenie ryzyka[vi]. Aby było to możliwe do zrealizowania, niezbędnym było opracowanie wspólnej metody gromadzenia przez państwa członkowskie informacji dotyczących pobrania z dietą środków aromatyzujących w Unii Europejskiej. W związku z tym, został wydany dokument, czyli zalecenia Komisji (UE) 2023/965 z dnia 12 maja 2023 r. w sprawie metodyki monitorowania spożycia dodatków do żywności i środków aromatyzujących.
Jak wskazuje Komisja w uzasadnieniu do zaleceń, w celu zapewnienia, aby zgromadzone dane były reprezentatywne z punktu widzenia stosowania danego dodatku do żywności lub środka aromatyzującego w środkach spożywczych dostępnych na rynku w danym państwie członkowskim oraz z punktu widzenia szacowania spożycia tych dodatków do żywności i środków aromatyzujących, państwa członkowskie powinny zdecydować, w przypadku których środków spożywczych należy monitorować obecność lub występowanie dodatków do żywności i środków aromatyzujących zgodnie z kryteriami uwzględniającymi względny udział środków spożywczych lub marek w pobraniu z dietą. Ponadto, ponieważ niektóre substancje, takie jak kwas askorbinowy, mogą występować w środkach spożywczych na skutek ich naturalnej obecności, na skutek ich dodania jako źródła składnika odżywczego lub na skutek ich dodania jako dodatku do żywności lub środka aromatyzującego, państwa członkowskie powinny uwzględnić również środki spożywcze, które przyczyniają się do pobrania danej substancji z dietą ze źródeł innych niż jej zastosowanie jako dodatek do żywności lub środek aromatyzujący, aby umożliwić obliczenie pobrania z dietą ze źródeł innych niż dodatek do żywności lub środek aromatyzujący oraz obliczenie ogólnego narażenia na przedmiotową substancję[vii].
Komisja w swoim dokumencie ustala konkretne definicje, których stosowanie zaleca w kwestii monitorowania spożycia dodatków do żywności i środków aromatyzujących, np. „dane dotyczące obecności”, „dane dotyczące występowania”, „rzeczywiste poziomy stosowania”, „dane analityczne”, „punkt odniesienia” czy „dopuszczalne dzienne spożycie”. Mają one ułatwić ustanowienie jednolitego standardu we wszystkich państwach członkowskich, co nie jest takim łatwym zadaniem, z czego Komisja zdaje sobie dobrze sprawę.
Zalecenia obejmują przede wszystkim wytyczne dla państw, co do sprecyzowania dalszych kroków, które powinny zostać podjęte:
- dokonanie podziału dodatków do żywności i środków aromatyzujących na kategorie;
- ustalenie priorytetu dla każdego dodatku do żywności i środka aromatyzującego;
- opracowanie wieloletniego planu monitorowania odzwierciedlającego wynik ustalenia priorytetów (powinien obejmować co najmniej okres 3 lat i być aktualizowany co roku);
- gromadzenie danych na temat rzeczywistych poziomów stosowania na poziomie krajowym w przypadku dodatków do żywności albo danych analitycznych;
- ustalenie monitorowania środków spożywczych pod kątem występowania dodatku do żywności lub środka aromatyzującego, biorąc pod uwagę różne aspekty;
- prowadzenie działań w zakresie monitorowania dodatków do żywności i środków aromatyzujących, stosując odpowiednie metody analizy, w przypadku których udowodniono, że dostarczają rzetelnych wyników;
- przekazywanie co roku Urzędowi zgromadzonych danych razem z określonymi przez Urząd informacjami i w ustalonym przez Urząd formacie elektronicznym;
- zorganizowanie fazy pilotażowej.
Na dokonanie podziału na kategorie i ustalenie priorytetów państwa członkowskie mają termin do 30 września 2025 r., czyli jeszcze 2 lata, co obiektywnie nie stanowi bardzo dużo czasu i będzie wymagało niemałej mobilizacji ze strony ustawodawcy.
Komisja w załączniku do zaleceń zaproponowała podział dodatków do żywności na trzy grupy:
- dodatku do żywności o „nieokreślonym dopuszczalnym dziennym spożyciu” lub w odniesieniu do których Urząd lub Komitet Naukowy ds. Żywności w najnowszej ocenie ryzyka stwierdziły, że „nie ma potrzeby ustalenia liczbowej wartości dopuszczalnego dziennego spożycia”,
- dodatki do żywności, w odniesieniu do których Urząd lub Komitet Naukowy ds. Żywności w najnowszej ocenie ryzyka ustalił liczbowe wartości dopuszczalnego dziennego spożycia,
- dodatki do żywności, w przypadku których Urząd stwierdził, że nie budzą żadnych obaw co do bezpieczeństwa pomimo braku danych pozwalających ustalić liczbową wartość dopuszczalnego dziennego spożycia,
i ustalenie dla nich priorytetów (wysoki, średni i niski). W taki sam sposób ustalono podział dla środków aromatyzujących i ich priorytety.
Cały proces mający na celu wdrożenie zaleceń Komisji w państwach członkowskich będzie długotrwały i będzie wymagał ogromnych nakładów pracy ze strony prawodawców. W pewnym sensie na pewno będzie stanowiło to ograniczenie dla rynku środków spożywczych i konieczność zachowania czujności. Już teraz warto sprawdzać działania, jakie będą podejmowane przez państwa, aby wcześniej przygotować się do czekających nas monitoringów.
[i] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o właściwościach aromatyzujących do użycia w oraz na środkach spożywczych oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1601/91, rozporządzenia (WE) nr 2232/96 oraz (WE) nr 110/2008 oraz dyrektywę 2000/13/WE (Dz. U. UE. L. z 2008 r. Nr 354, str. 34 z późn. zm.).
[ii] Ibidem, art. 15 ust. 1 lit a) i b).
[iii] Ibidem, art. 16 ust. 2.
[iv] Ibidem, art. 16 ust. 3.
[v] Ibidem, art. 16 ust. 4.
[vi] Ibidem, art. 20 ust. 1.
[vii] Zalecenie Komisji (UE) 2023/965 z dnia 12 maja 2023 r. w sprawie metodyki monitorowania spożycia dodatków do żywności i środków aromatyzujących (Dz. U. UE. L. z 2023 r. Nr 129, str. 17).
